محصولات پتروشیمی چیست: معرفی + کاربرد فراورده‌های پتروشیمی

محصولات پتروشیمی شامل مواد شیمیایی متعددی چون متان، متانول، اتیلن، پروپلین، بنزن، تولوئن، بوتادین و بسیاری دیگر هستند که هر یک به عنوان ماده اولیه در صنایع مختلف به کار می‌روند و بخش مهمی از زندگی مدرن را شکل می‌دهند.

اما واقعا منظور از فراورده‌های پتروشیمی چیست؟ این فراورده‌ها موادی هستند که از فرآیند تبدیل نفت خام یا گاز طبیعی به محصولات شیمیایی پایه تولید می‌شوند و درنهایت به کالاهایی نظیر پلاستیک‌ها، الیاف مصنوعی، رنگ‌ها، شوینده‌ها و کودهای شیمیایی تبدیل می‌گردند. در این مطلب از بلاگ ایران ای ترید مرجع تخصصی اعلام فرآورده های نفتی به تعریف محصولات پتروشیمی و انواع و کاربرد این محصولات می‌پردازیم.

معرفی صنعت پتروشیمی

محصولات پتروشیمی از نفت خام، گاز طبیعی یا مایعات گازی تولید می‌شوند و از پایه‌های مهم اقتصاد کشور به شمار می‌روند و کاربردهای صنعتی و خانگی زیادی دارند. انواع قیر، حلال، کک نفتی، مواد آرایشی و بهداشتی، اولفین، تفلون و کودهای شیمیایی تعدادی از محصولات پتروشیمی هستند.

صنعت پتروشیمی به‌عنوان یکی از مهم‌ترین زیرشاخه‌های صنعت شیمی، به تولید ترکیبات آلی و معدنی با استفاده از خوراک نفت و گاز می‌پردازد. صنعت فراورده‌های پتروشیمی حلقه ارتباط میان منابع انرژی و صنایع تبدیلی محسوب می‌شود و نقش مهمی در رشد اقتصادی ایفا می‌کند.

تقسیم‌بندی صنایع پتروشیمی

صنایع پتروشیمی به پنج بخش اصلی واحدهای بالادستی، بنیادی، واسطه‌ای، نهایی و واحدهای پایین دستی تقسیم می‌شوند که هر کدام نقش متفاوتی در فرآیند تولید دارند.

• واحدهای بالادستی: در این واحدها هیدروکربن‌های خطی موجود در نفت و گاز از هیدروکربن‌های دیگر جدا شده و برای استفاده در واحدهای بنیادی پتروشیمی ارسال می‌شوند.
• واحدهای بنیادی: این واحدها در مجمتع‌های شیمیایی مواد اولیه را به مواد پایه مثل اتیلن و پروپیلن تبدیل می‌کنند و به واحدهای واسطه‌ای می‌فرستند.
• واحدهای واسطه‌ای: در این واحدهای واسطه خوراک واحدهای نهایی تهیه می‌شود.
• واحدهای نهایی: این واحدهای نهایی در واقع انتهای زنجیره تولید هستند و فراورده های نهایی پتروشیمی در این واحدها تولید می‌شوند.
• واحدهای پایین‌دستی: شامل صنایعی هستند که محصولات نهایی را به کالاهای مصرفی مثل پلاستیک، الیاف مصنوعی و غیره تبدیل می‌کنند.

خوراک محصولات پتروشیمی

خوراک اصلی صنایع پتروشیمی شامل نفتای سبک و سنگین، گاز طبیعی، گاز مایع، اتان، پروپان و بوتان است. بسته به نوع خوراک و فناوری مورد استفاده، محصولات متفاوتی حاصل می‌شود.

انواع محصولات پتروشیمی

محصولات پتروشیمی با توجه به مرحله‌ای که در آن تولید می‌شوند در سه دسته کلی قرار می‌گیرند. در ادامه با فراورده های پتروشیمی بنیادی، واسطه و نهایی آشنا می‌شویم.

1.محصولات بنیادی

 فرآورده های بنیادی پتروشیمی از نفتا، گاز طبیعی یا مایعات گازی تولید می‌شوند. اولفین‌ها از محصولات پتروشیمی پایه هستند که عبارتند از اتیلن، پروپیلن و بوتادین. دستۀ دوم آروماتیک‌ها هستند. آروماتیک‌ها از فراورده های پتروشیمی بنیادی هستند و موادی مانند بنزن، تولوئن و زایلن‌ها را در بر می‌گیرند.

2. محصولات واسطه

همان‌طور که از نامشان پیداست محصولات واسطه‌ای مانند پلی اتیلن، پلی استایرن، وینیل کلراید مونومر از محصولات پایه تولید می‌شوند و در ساخت فراورده های پتروشیمی نهایی به کار می‌روند.

3. محصولات نهایی 

 کودهای شیمیایی، مواد شوینده و بهداشتی، الیاف مصنوعی مثل نایلون، حلال‌های صنعتی و لاستیک از جمله محصولات پتروشیمی نهایی هستند که مستقیماً در صنایع و زندگی روزمره ما کاربرد دارند.

مهمترین فراورده‌ها و محصولات پتروشیمی

بوتان، بنزن، پروپلین، تولوئن، رزین و پلاستیک‌های پزشکی، قطعات خودرو، مواد نگهدارنده غذایی، فرش و موکت در لیست فراورده های پتروشیمی قرار می‌گیرند.

در میان صدها فراورده پتروشیمی، برخی ترکیبات به دلیل کاربردهای گسترده و سهم بالای خود در زنجیره تولید اهمیت فراوانی دارند. در ادامه با مهم‌ترین محصولات پتروشیمی آشنا می‌شویم:

1. متان

یکی از ساده‌ترین و پرمصرف‌ترین هیدروکربن‌هاست که به‌عنوان سوخت و همچنین خوراک اصلی تولید آمونیاک و هیدروژن در واحدهای پتروشیمی استفاده می‌شود.

2. متانول

متانول یکی از فراورده‌های پتروشیمی است که ماده اولیه تولید عایق های حرارتی، رزین‌ها، فرمالدهید، ضدیخ و سوخت‌های جایگزین است.

3. اتیلن از مهمترین محصولات پتروشیمی

یکی از پرکاربردترین فراورده‌ های پتروشیمی است که در تولید پلی‌اتیلن، انواع پلاستیک، مواد شوینده، الیاف مصنوعی و انواع رزین‌ها به‌کار می‌رود.

4. بوتان

گازی سبک و قابل‌فشرده‌سازی است که هم به عنوان سوخت خانگی و صنعتی استفاده می‌شود و هم در تولید ایزوبوتن، بوتادین و سایر ترکیبات پایین‌دستی کاربرد دارد.

5. بنزن از فراورده های پتروشیمی

 یکی دیگر از محصولات پتروشیمی بنزن است که از مواد اولیۀ تولید داروها، نایلون، وسایل الکترونیکی، رنگ‌ها و لاستیک‌های مصنوعی است.

6. پروپلین

این فراورده پتروشیمی نوعی گاز است که در تولید پلیمر پلاستیکی همه‌منظوره‌ای به نام پلی پروپیلن به کار می‌رود.

7. تولوئن

تولوئن هم یکی دیگر از محصولات پتروشیمی است که حلالی پرکاربرد در صنایع رنگ و رزین است که در تولید جوهر و وسایل ورزشی هم نقش دارد.

8. بوتادین

یکی از اجزای اصلی در ساخت لاستیک‌های مصنوعی به‌ویژه برای تایر خودرو، چسب‌ها و کف‌پوش‌های صنعتی.

9. BTX (بنزن، تولوئن، زایلن)

 این اصطلاح مخفف بنزن، تولوئن و زایلن است که هر سه از ترکیبات آروماتیک مهم بوده و در تولید الیاف مصنوعی، مواد شوینده، رنگ‌ها و حلال‌ها کاربرد فراوان دارند.

کاربرد محصولات پتروشیمی

فراورده‌های پتروشیمی به‌دلیل تنوع و ویژگی‌های فنی خاص، در گستره وسیعی از  صنایع کاربرد دارند. علاوه بر موارد زیر، انواع حلال‌ها در لیست فراورده های پتروشیمی قرار می‌گیرند. انواع روغن فراوری هم از محصولات پتروشیمی هستند.

1. وسایل پزشکی

 رزین های پزشکی از فراورده های پتروشیمی هستند که در تصفیه و ساخت داروها به کار می‌روند و سبب تسریع روند تولید می‌شوند. پلاستیک‌های پزشکی از محصولات پتروشیمی هستند که در ساخت اندام مصنوعی و تجهیزات پزشکی مثل سرنگ یک‌بارمصرف و بطری‌‌های آزمایشگاهی استفاده می‌شوند.

2. غذایی

مواد نگهدارنده غذایی فراورده پتروشیمی هستند که نقش مهمی در حفظ کیفیت و افزایش ماندگاری مواد غذایی ایفا می‌کنند. بعضی ترکیبات مانند رنگ‌های خوراکی نیز از انواع مشتقات پتروشیمی هستند.

3. کودهای شیمیایی و کشاورزی

 بسیاری از آفت‌کش‌ها و کودهای شیمیایی از محصولات پتروشیمی تهیه می‌شوند.. کودهای شیمیایی مانند اوره و آمونیاک نقش مهمی در افزایش بهره‌وری کشاورزی دارند.

4. محصولات خانگی

ظروف پلاستیکی، تفلون، مواد شوینده، فرش و موکت از فرآورده های پتروشیمی هستند که در خانه و زندگی روزمره کاربرد وسیعی دارند. شیشه ایمنی یک محصول از پتروشیمی است که در ساختمان‌های مسکونی و تجاری کاربرد دارد. علاوه‎‌براین‌ها، مداد شمعی و ماژیک‌ها از فرآورده های پتروشیمی پرکاربرد در خانه و محل کار هستند.

5. سفره‌های یکبار مصرف

یکی از پرکاربردترین موارد استفاده از فراورده‌های پتروشیمی سفره‌های یکبار مصرف است که عمدتاً از پلی‌اتیلن و پلی‌پروپیلن ساخته می‌شوند که از مشتقات نفتی به شمار می‌روند.

6. مواد شوینده و بهداشتی

بسیاری از ترکیبات پایه‌ای در ساخت صابون، شامپو، پودر لباس‌شویی و مایع‌ ظرف‌شویی از مشتقات پتروشیمی تهیه می‌شوند. سورفکتانت‌ها، حلال‌ها، اسانس‌های معطر و برخی افزودنی‌های آنتی‌باکتریال همگی از فرآورده‌های پتروشیمی به شمار می‌آیند.

7. محصولات پتروشیمی در صنایع آرایشی و بهداشتی

لوازم آرایشی و بهداشتی محصولی از پتروشیمی هستند که از ترکیباتی مثل پلیمرهای سبک، روغن‌های معدنی و ترکیبات آروماتیک تشکیل شده‌اند.

8. صنعت اتومبیل سازی

 قطعات داخلی و خارجی خودرو از جمله داشبورد، سپر، عایق‌ها، روکش صندلی، شیشه ایمنی، لاستیک‌ها و حتی روغن‌های روان‌کننده، همگی از فراورده‌های پتروشیمی تولید می‌شوند.

بیشترین صادرات محصولات پتروشیمی

  اتیلن، متانول، پروپیلن، پلی‌اتیلن، اوره، قیر، آمونیاک، کک نفتی و حلال‌های صنعتی بیشترین صادرات مشتقات پتروشیمی را تشکیل می‌دهند که عمدتاً به چین، هند، ترکیه و اروپا صادر می‌شود.

واردات و صادرات محصولات پتروشیمی

کشورهای دارای منابع نفت و گاز همچون ایران، در زمینه صادرات فرآورده‌های پتروشیمی مزیت نسبی دارند. در عین حال، برخی مواد اولیه خاص، تجهیزات یا افزودنی‌هایی که در داخل تولید نمی‌شوند، از طریق واردات تأمین می‌گردند. صادرات این محصولات، نقش مهمی در تأمین ارز خارجی و رونق اقتصادی کشور دارد.

واردات مواد پتروشیمی

عمده واردات فراورده های پتروشیمی شامل افزودنی‌های شیمیایی خاص، کاتالیست‌ها و ترکیبات پیچیده‌ای است که در ساخت فراورده‌های دارای ارزش افزوده به  کار می‌روند.

صادرات مواد پتروشیمی

لیست محصولات پتروشیمی صادراتی ایران شامل موادی چون متانول، اوره، پلی‌اتیلن، پلی‌پروپیلن، آمونیاک، حلال‌های صنعتی و روغن‌های فرآوری شده است. قیر از محصولات پتروشیمی پرکاربرد و کک نفتی محصول پتروشیمی ارزشمند نیز از فراورده های صادراتی هستند.

نقش صنعت پتروشیمی در اقتصاد

صنعت پتروشیمی از جمله صنایع پیشران اقتصادی است که در اشتغال‌زایی، افزایش صادرات غیرنفتی، تأمین مواد اولیه صنایع پایین‌دستی و توسعه مناطق صنعتی نقش کلیدی دارد.

مزایای محصولات پتروشیمی

  پتروشیمی نقش بسیار مهمی در تأمین مواد اولیه، توسعه فناوری، اشتغال‌زایی و کسب درآمدهای ارزی ایفا می‌کند.

صنعت پتروشیمی و تاثیر آن بر محیط زیست

 پتروشیمی با مخاطرات زیست‌محیطی از جمله تولید زباله‌های پلاستیکی و انتشار گازهای گلخانه‌ای همراه است. راهکارهایی مانند بازیافت، استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر و فناوری سبز در حال توسعه‌اند تا اثرات منفی فراورده های پتروشیمی بر محیط زیست را کاهش دهند.

سوالات متداول در خصوص محصولات پتروشیمی

در این مطلب از وبلاگ ایران ای ترید محصولات پتروشیمی و کاربردشان را معرفی کردیم. با پاسخ به چند سوال مهم درباره فراورده های پتروشیمی این مقاله را به پایان می‌بریم.

لیست محصولات پتروشیمی ایران

فراورده های پتروشیمی ایران شامل محصولات بنیادی (اتیلن، متانول، بنزن)، واسطه (استایرن، وینیل کلراید) و نهایی (پلی اتیلن، کود  .شیمیایی، رزین و قیر) هستند

مهمترین محصولات پتروشیمی چیست؟

اتیلن، پروپیلن، متانول، بنزن، پلی اتیلن و کودهای شیمیایی از مهم ترین فراورده های پتروشیمی هستند.

فرایند تولید محصولات پتروشیمی به چه صورت است؟

فرآیند تولید محصولات پتروشیمی با خوراک نفتا یا گاز طبیعی آغاز شده و طی مراحل مختلف مانند کراکینگ حرارتی، پالایش، واکنش‌های شیمیایی و پلیمریزاسیون، به محصولات نهایی تبدیل می‌شود.

منبع: cpvmfg, chandra-asri

مشاهده قیمت قیر

قیمت قیر